Veiligheid op scholen: ‘Houd de vissen niet onder tafel’
27 februari 2020Leerlingen die blowen. Een onderwijsbestuurder die alarm slaat over scholieren met cocaïne op zak. Politie die bij kluisjescontroles messen en vals geld vindt. Scholen hebben soms te maken met heftige incidenten. Jan Ruigrok, expert sociale veiligheid, over de school als ‘wisselwachter’ van leerlingen die op een kruispunt in het leven staan.
Worden scholen onveiliger? Dat blijkt in ieder geval niet uit de cijfers van de laatste Veiligheidsmonitor van OCW. Zo’n 96 procent van de leerlingen voelt zich veilig op school. Bij de docenten is de situatie minder positief. Zo’n 10 procent voelt zich niet veilig. Jan Ruigrok: “Scholen zijn zich ervan bewust dat ze deel uitmaken van een samenleving waarin beangstigende dingen gebeuren. Daarbij komen ze voor lastige dilemma’s te staan. Je hebt de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van leerlingen en werknemers. Daarbij gunnen de meeste scholen leerlingen die in de fout gaan een tweede kans. Een leerling die bijvoorbeeld gesnapt wordt met een wapen, staat op een kruispunt in zijn leven. Of hij krijgt van dat incident een les waar hij en de maatschappij zijn leven lang plezier van heeft. Of hij raakt op een pad dat alleen maar nog meer ellende oplevert. Scholen zijn op dat beslissende moment ‘wisselwachters’ en hebben daarin iedere keer weer hun eigen afwegingen te maken.”
Straatcultuur
De school is uiteraard allesbehalve een eiland in de samenleving en heeft ook te maken met de straatcultuur die de school binnenkomt. Hoe beziet Jan Ruigrok de relatie tussen straat en school? “Mensen zoeken veilige basissen in hun leven. Plekken en groepen, waar ze welkom zijn, zich gesteund voelen en uitgedaagd worden zich te ontwikkelen. Op zulke plekken binden ze zich aan anderen en ervaren ze dat ze er toe doen. Je wilt ergens graag bij horen en je past je aan de cultuur van die veilige plek aan. Een school hoort zo’n plek te zijn voor leerlingen. Zij kan dat alleen zijn als het ook die veilige plek is voor iedereen die er werkt.”
“Naarmate de school een minder veilige plek is, wordt de binding van de mensen die er hun plek vinden minder. Dat leidt tot een toename van ongewenst en schadelijk gedrag. Dat kan zijn geweld, agressie, maar ook chagrijn, burn-out en depressie. De veiligheid en ‘het erbij-horen’ gaan leerlingen dan zoeken in groepen waar dat wel het geval is. Dat kunnen dan streetgangs worden die vaak allesbehalve veilig zijn en waar je, om erbij te horen de meest nare rituelen moet doorstaan of opdrachten moet uitvoeren. Leerlingen horen liever bij zo’n groep, dan dat ze nergens deel van uit maken. Dat is ondraaglijk. Scholen horen een veilige basis voor leerlingen en hun leraren te zijn en daar volop aan te werken. Dat kan onder meer door een zeer sterke positieve manier van met elkaar omgaan te ontwikkelen en die structuur te geven. En dat kan betekenen dat scholen zeggen ‘op straat doen ze het zo; maar dit zijn onze manieren en daar staan we voor!’”
School als veilige basis
Regelmatig verzorgt Jan Ruigrok studiedagen voor schoolteams. “Ik vraag in dit kader wel eens aan teams of ze de omschrijving van de school als veilige basis onderschrijven. En als dat zo is, tot welke acties dat zou kunnen leiden. Die omschrijving luidt: ‘Onze school streeft ernaar iedereen die er leert en werkt een gevoel van bescherming, veiligheid en zorg te bieden. We zijn een bron van inspiratie en energie voor uitdaging, het aangaan van risico’s en het zoeken van nieuwe uitdagingen. Ieder die bij ons werkt is hierop aanspreekbaar.’ Dat zijn kernvragen die helpen om het echte gesprek met elkaar aan te gaan.”
Angst voor reputatieschade
Scholen willen vaak uit imago-redenen niet altijd open zijn over zaken als criminaliteit en drugsgebruik. In Arnhem gaven schooldirecteuren VO wel openheid van zaken. Jan Ruigrok: “Scholen zijn nog als eens bang voor imagoschade. Openheid en mensen betrekken zal het imago eerder versterken dan beschadigen, is mijn mening. Wees er open over als je het idee hebt dat drugs worden gebruikt en dat dit de sfeer op school onder druk zet. Leg daarbij de nadruk op de behoeften van iedereen die onder druk staan. Een prettige, fijne school sluit aan bij wat 99% van de mensen willen. Werk daar met z’n allen aan. Stel dat een school op grond van feiten het vermoeden heeft dat er in toenemende mate geblowd en gedeald werd in het park bij de school. Laat dit weten aan de leerlingen en ouders en ga op zoek naar gepaste maatregelen in samenwerking met de politie, buurtbewoners, leerlingen, leraren en alle betrokkenen. Het verzwijgen door de schoolleiding van zaken die iedereen op zijn vingers aanvoelt, is bedreigender dan een leerling die een mes meeneemt. Het gaat ten koste van de school als veilige basis. George Kohlrieser (auteur van het boek Laat je niet Gijzelen over organisaties als veilige basis, red.) heeft het in dit kader over ‘de vissen onder de tafel’. Die zaken waarover binnen een school niet gesproken mag worden. Hoe langer ze blijven liggen, hoe meer het gaat stinken.”
Leerlingen en ouders betrekken
Voor scholen die willen nadenken over veiligheid, heeft Jan Ruigrok een concrete suggestie. “In een veilige omgeving waar mensen geen invloed hebben, voelen ze zich onveiliger dan in een onveilige omgeving waar ze wél invloed hebben. Sta eens stil bij deze zin en vraag je af of je je hierin kunt vinden. En trek als dat zo is, daar je conclusie uit: betrek leerlingen en ouders bij het werken aan een veilig schoolklimaat. Laat ze meedenken en met ideeën komen. En neem als school na iedereen gehoord te hebben vanuit jouw autoriteit je beslissingen en maatregelen. Dat kun je op verschillende manieren doen. Een school die ik goed ken, kwam met een aantal beperkende maatregelen die de sfeer minder gezellig maakten zoals poortjes, kluiscontrole, pasjes, beveiligers. ‘We kunnen niet anders, maar laten we voor iedere minder leuke maatregel er twee zoeken die de sfeer positief beïnvloeden én laten we het ook daar samen over hebben. Dat leidde dan weer tot een leukere kantine en een training voor leerlingen tot peer mediator’
Herstelgericht werken
Voor veiligheid op school bestaan geen simpele oplossingen. Wat kan herstelrecht betekenen bij het verbeteren van de veiligheid op school? Jan Ruigrok: “Herstelrecht is eerder een levenshouding dan een methodiek. Het geeft mensen kansen en betrekt de hele gemeenschap bij het oppakken van uitdagingen. Mensen krijgen kansen op een allesbehalve vrijblijvende manier: ‘we willen je erbij houden, maar daar moet je wel wat voor doen.’ En soms, wanneer het niet mogelijk is binnen de school te herstellen, kan er op een herstelgerichte manier afscheid genomen worden van leerlingen. Een goed afscheid, zonder verbittering en boosheid, draagt eraan bij dat achterblijvers rust vinden in het feit dat al wat mogelijk is is gedaan. En dat vertrekkers op een andere plek een nieuwe start kunnen maken.”
Dilemma’s op het gebied van school en veiligheid? Jan Ruigrok gaat graag verder in gesprek. Hij verzorgt voor KPC Groep onder meer de opleiding herstelrecht in het onderwijs.
Geïnteresseerd?
Neem dan contact op met:
Jan Ruigrok
Trainer
085-2101580
Inschrijven nieuwsbrief