Opleiding Intern Onderwijsadviseur: ‘grensverleggend werken aan schoolontwikkeling’
Onderwijs verbeteren vraagt om meer dan goede bedoelingen. Het vraagt om professionals die vanuit hun rol invloed uitoefenen op onderwijsontwikkeling en -kwaliteit. De opleiding intern onderwijsadviseur, ontwikkeld en verzorgd door dr. Ton Bruining voor KPC Groep, biedt beleidsmedewerkers, intern begeleiders en expert-leraren een stevige basis om die invloed te versterken.
Wanneer Ton Bruining spreekt over onderwijsontwikkeling, doet hij dat helder en gepassioneerd — gedreven door wetenschappelijke inzichten én jarenlange praktijkervaring. “Deze opleiding is geen standaardtraining of master,” stelt hij. “Het is een zoektocht naar hoe je als professional met een ontwikkel- of adviesrol daadwerkelijk impact hebt op schoolontwikkeling.”
Op 6 oktober start de nieuwe editie van het opleidingsprogramma. De opleiding is bedoeld voor professionals die van binnenuit willen bijdragen aan duurzame onderwijsvernieuwing. Niet door te vertellen hoe het moet, maar door samen met belanghebbenden betekenis te geven aan ontwikkeling. Met de bagage die de deelnemers in het professionaliseringsprogramma verwerven kunnen ze in het hier en nu met meer impact verder in hun eigen onderwijsorganisatie.
Adviseur in de rol van grensganger
De opleiding richt zich op mensen met een interne adviesrol die zichzelf willen uitdagen, die de ‘plek der moeite’ willen betreden en “de moed opbrengen om een gesprek te voeren dat anders uit de weg wordt gegaan”. Ton licht toe: “We leiden geen adviseurs op die van buitenaf vertellen wat er moet gebeuren. De intern onderwijsadviseur is een grensganger, iemand die werkt aan verbinding bijvoorbeeld tussen de bestuursintelligentie van de schoolleiding en de frontlijnintelligentie van de leraren, tussen onderwijswetenschap en de onderwijspraktijk, en tussen de onderwijsteams en belanghebbenden binnen en buiten de school.
Een van de kernvaardigheden die deelnemers hiervoor ontwikkelen, is het voeren van het ‘goede gesprek’. “Begrippen als ‘verbinden’, ‘eigenaarschap’ en ‘draagvlak’ klinken prachtig maar het zijn ook jeukwoorden” stelt Ton. “Als je er geen werkwoorden van maakt, blijven het holle woorden. In deze opleiding leer je hoe je ze tot leven wekt in de praktijk.”
Diepere analyses en context begrijpen
Onderwijs moet niet veranderen om het veranderen, maar omdat leerlingen veranderen, stelt de opleider. “We hebben nu te maken met een generatie die fundamenteel anders naar de wereld kijkt en kennis anders verwerkt,” zegt Ton. “Waar jij en ik ons hoofd op onze romp hebben, hebben kinderen en jongeren hun hoofd tussen de duimpjes in een gedigitaliseerde wereld. Dat vraagt om nieuwe benaderingen.”
In de opleiding laat Ton onderbouwde inzichten indalen over onderwijs- en organisatieontwikkeling. Deelnemers leren scherp analyseren wat er speelt in hun schoolorganisatie. De opleiding maakt daarvoor gebruik van het activiteitensysteemmodel van de Finse hoogleraar Yrjö Engeström, een krachtig instrument om de dynamiek binnen onderwijsomgevingen systematisch te onderzoeken — van doelen en belangen tot regels, rollen en middelen.
Van ‘brandweerrol’ naar veranderkracht
Veel interne adviserende professionals als ib-ers en kwaliteitsmedwerkers worden nu soms ingezet als ‘brandweermensen’ die ad-hoc problemen en fricties moeten zien op te lossen. Maar hun potentieel is veel groter, vertelt Ton. “Deze opleiding helpt hen zich te ontwikkelen tot kennisdragers en veranderprofessionals.” Dat vraagt om een bredere blik. “Als je niet snapt wat er in een team speelt of je krijgt geen ruimte om samen een verhaal te bouwen, dan blijven goede bedoelingen loze kreten. In deze opleiding leer je pedagogisch en andragogisch handelen om bruggen te slaan tussen praktijk en beleid.”
Wat vraagt het om grensganger te zijn? “Je moet stevig in je eigen organisatie staan,” zegt Ton, “maar ook durven samenwerken met collega’s uit andere teams, sectoren of disciplines. En je moet contact maken met de wetenschap — niet alleen via een master, maar ook door te lezen, onderzoeken of publiceren. Zo word je een volwaardige gesprekspartner.”
De opleiding biedt de deelnemers maatwerk, benadrukt de opleider. Ton: “We vragen aan jou als deelnemer: wie ben jij? Wat wil jij betekenen voor het onderwijs? Die persoonlijke benadering maakt de opleiding krachtig. Je ontdekt waar je invloed op wilt uitoefenen en leert dat professioneel, met respect voor anderen, te doen.”
Contracteren als hefboom
Een belangrijk onderdeel de opleiding is het thema contracteren. “Contracteren is cruciaal voor effectieve samenwerking en succesvolle interventies. Een goede contractering zorgt ervoor dat betrokkenen niet alleen meepraten, maar ook meedoen,” legt Ton uit.
Hoe werkt dat in de praktijk? “Een effectieve contractering vraagt om duidelijke afspraken én een actieve houding. Leraren, schoolleiders en ondersteuners moeten zich mede-eigenaar voelen van het proces. Je contracteert niet alleen met opdrachtgevers, zoals de schoolleiding, maar bijvoorbeeld ook met sleutelpersonen, teams of externe partners. Dat doe je niet alleen door met gesprekken de twaalf fasen van een contractering te doorlopen. Als adviseur stimuleer je betrokkenheid door mensen actief uit te nodigen — van creatieve brainstorms en simulaties tot actieonderzoek. Daarbij is het vaak nodig dat je mensen buiten hun comfort zone brengt: de zone van naaste ontwikkeling.”
Het gaat niet alleen om analyseren of praten over verandering. “Je leert hoe je samen kunt ontwerpen, variëren en vooral: handelen. Contracteren wordt daarmee geen papieren proces, maar een dynamisch leerproces dat innovatie en innovatiekracht binnen de organisatie versterkt.”
Waardering deelnemers
Uit evaluaties blijkt dat deelnemers de volgende ‘drieslag’ in de opleiding sterk waarderen: 1. snappen wat er speelt; 2. repertoire ontwikkelen voor je adviesrol; 3. schakelen tussen situaties, mensen en werkvormen. “Het is essentieel dat adviseurs niet alleen inhoudelijk sterk zijn, maar ook de juiste vorm weten te kiezen, passend bij de situatie en hun eigen kracht.”
Een belangrijke inspiratiebron voor de opleiding is het werk van organisatiepsycholoog Peter Block. Ton: “Hij laat zien dat echte invloed niet voortkomt uit controle of hiërarchie, maar uit het bouwen van betekenisvolle relaties. Dat raakt precies de kern van deze opleiding.”
De opleider leert mee
Met de opleiding betreden deelnemers een nieuwe fase in hun professionele en persoonlijke ontwikkeling. Hoe houdt Ton zelf ‘de zaag scherp’? Dit doet hij op diverse manieren, blijkt uit het gesprek. Zo begeleidt Ton samen met huisartsenopleiders innovaties in de huisartsenpraktijk, zoals de invoering van AI-toepassingen, is hij betrokken bij studies naar onderzoekend vermogen bij leraren en is hij redacteur van het vakblad voor organisatieadviseurs. Ton put ook inspiratie uit andere werelden: kunst, poëzie en theater. “Net als onze deelnemers zet ik telkens kleine stapjes in het onbekende.”
Over Ton Bruining
Ton Bruining is pedagoog, onderwijskundige én organisatiekundige. Hij werkte samen met de Finse hoogleraar Yrjö Engeström, grondlegger van het activiteitensysteemmodel. Als lector en onderwijsadviseur deed en doet Ton praktijkonderzoek in primair, voortgezet en beroepsonderwijs, maar ook bij de politie en in de huisartsenzorg. Zijn visie in één zin: goed onderwijs en effectieve organisatieontwikkeling vragen om inzicht in de onderliggende dynamiek — alleen dan kun je doelgericht en duurzaam interveniëren.